Onderzoek melanoom

Dermatologie is het medisch vakgebied dat zich bezighoudt met de huid en huidziekten. Er zijn wel 3000 verschillende huidziekten en aandoeningen, zoals aangeboren moedervlekken, auto-immuunziekten, erfelijke huidziekten en huidkanker. Dermatologen behandelen ook allergieën, spataderen en gebruiken soms lasertherapie. Ongeveer 14% van de mensen die naar de huisarts gaat, komt vanwege een huidprobleem. Huidziekten kunnen de kwaliteit van leven flink verminderen en soms zijn andere organen ook betrokken.

Een melanoom is een agressieve vorm van huidkanker die ontstaat uit de pigmentcellen (melanocyten) en snel kan uitzaaien. In Nederland krijgen elk jaar ongeveer 7000 mensen deze diagnose. Mensen met een lichte huid, veel moedervlekken, aangeboren moedervlekken of een familiegeschiedenis van melanoom lopen meer risico. Elk jaar overlijden ongeveer 900 mensen in Nederland aan melanoom. Als melanoom is uitgezaaid naar andere organen of lymfeklieren, zijn er meerdere artsen betrokken, zoals pathologen, oncologen, radiologen en chirurgen. Gelukkig zijn er de afgelopen twintig jaar nieuwe behandelingen gekomen.

Vroeg ontdekken is erg belangrijk, omdat melanoom dan vaak goed te genezen is door het operatief te verwijderen. Maar het verschil tussen een gevaarlijke melanoom en een onschuldige moedervlek is soms moeilijk te zien. Dermatologen gebruiken daarom hulpmiddelen zoals een dermatoscoop (een speciale vergrootglas) en maken foto’s van de huid. Kunstmatige intelligentie (AI) kan hierbij helpen, maar wordt nog niet veel in de praktijk gebruikt.

Bij het beter aanpakken van melanoom gaat het om vier belangrijke onderdelen:

1. Diagnose – Vaststellen of iemand melanoom heeft.
2. Prognose – Voorspellen hoe de ziekte zich zal ontwikkelen.
3. Preventie – Voorkomen van melanoom of het in een vroeg stadium opsporen.
4. Behandeling – De ziekte genezen of onder controle houden.

Eigenlijk draait het werk van artsen altijd om deze vier stappen, bij melanoom en bij andere ziektes.

Belangrijke behandelingen zijn:

• Gerichte therapieën (targeted therapy), bijvoorbeeld medicijnen die het BRAF- of MEK-eiwit remmen. Deze zijn effectief bij melanoom met bepaalde genetische veranderingen, maar werken vaak tijdelijk.
• Immunotherapie, waarbij het immuunsysteem geholpen wordt om kankercellen aan te vallen. Immuun checkpoint-remmers hebben al veel mensen met uitgezaaid melanoom geholpen. Voor deze ontdekking werd in 2018 de Nobelprijs uitgereikt.
• Cellulaire therapieën, waarbij immuun cellen van de patiënt worden gebruikt om kankercellen aan te vallen. Soms worden deze cellen genetisch aangepast (TCR T-cellen en CAR T-cellen) om ze sterker te maken.

In Nederland hebben ziekenhuizen zoals het LUMC en het Antoni van Leeuwenhoek veel kennis over melanoombehandelingen, ook voor zeldzame vormen van melanoom. De samenwerking tussen deze centra zorgt voor betere zorg en onderzoek naar nieuwe behandelingen.

De scenescence staat van cellen is een staat waarin cellen stoppen met delen. Dit proces is in 1965 ontdekt door prof. L. Hayflick (USA). Cellen stoppen soms met delen door veel celdelingen of door veranderingen in bepaalde genen, zoals het RAS-gen. In moedervlekken gebeurt dit vaak door een mutatie in het BRAF-gen. In het lab is een zwakke plek van deze cellen ontdekt, waardoor ze gevoelig zijn voor bepaalde medicijnen, senolytica genoemd. Het onderzoek van prof. dr. van Doorn richt zich op senolytica, die deze niet-meer-delende cellen kunnen opruimen.

Aangeboren moedervlekken kunnen soms een melanoom veroorzaken. Dit kan een reden zijn om aangeboren moedervlekken in een vroeg stadium te verwijderen. Er is behoefte aan nieuwe behandelingen, naast (vaak ingrijpende) operaties. Scenolytica, een medicijn in de vorm van een crème, kunnen helpen bij het verwijderen van aangeboren moedervlekken. Zijn hoop is daarmee mogelijk melanoom te voorkomen.